डा.अबुल हुसैन अन्सारी ( युवा समाजसेवी)
नेतृत्वको अर्थ धेरैले बुझ्दैनन्। कसैले लोकप्रिय नारा देख्छ, कसैले भिडको चिच्याहट सुन्छ, कसैले सत्ता र शक्ति मात्र खोज्छ। तर नेतृत्वको वास्तविक मापदण्ड हो जब परिस्थितिले तिमीलाई कठोर बनाउँछ, तब पनि तिमीको हृदय मानवता र विवेकले चल्छ कि चल्दैन।
नेपालको लामो राजनीतिक यात्रामा थोरै व्यक्तिहरूले मात्र यो परिक्षा उत्तीर्ण गरेका छन्, तीमध्ये एक हुन् शेरबहादुर देउवा।
राजनीति समयसँगै बदलिन्छ, तर मूल्य र व्यवहारले नेता चिनिन्छन्। आजको अस्थिर र आवेगले भरिएको राजनीतिक परिवेशमा जहाँ हरेक दिन कोही न कोही आरोप–प्रत्यारोपमा तानिन्छ, त्यहाँ शेरबहादुर देउवा जस्तो व्यक्तित्व संयम र धैर्यताको प्रतीक बनेर उभिएका छन्। उनले राजनीतिलाई बदला होइन, सेवाको माध्यम बनाए। सत्ता जोगाउन भन्दा देश जोगाउने निर्णयहरू गरे। धेरैले उनलाई आलोचना गरे, तर उनले कहिल्यै व्यक्तिगत आक्रोशलाई नेतृत्वमा हावी हुन दिएनन्।
नेपाल जस्तो संक्रमणकालीन लोकतन्त्रमा शान्त नेतृत्व ठूलो सम्पत्ति हो र देउवा त्यस सम्पत्तिका प्रतिनिधि हुन्।
उनको अनुभवले हामीलाई सम्झाउँछ:राजनीतिमा उत्तेजना होइन, स्थिरता नै राष्ट्रको आधार हो। आजको पुस्ताले असहमत भए पनि, इतिहासले सधैं सम्झनेछ। त्यो नेतालाई जसले विवाद होइन, विश्वासको राजनीतिलाई प्राथमिकता दियो।
नेपालको राजनीतिक इतिहास हरेक दशकमा उल्टो हावाजस्तो चलेको छ। कहिले आन्दोलन, कहिले बिभाजन, कहिले आरोप, कहिले गुटबन्दी। यसै अशान्त यात्राभित्र पनि शेरबहादुर देउवा निरन्तर रहे कहिले प्रधानमन्त्रीको कुर्सीमा, कहिले विपक्षीको छायाँमा, कहिले आलोचनाको केन्द्रमा। तर उनको उपस्थितिले एक कुरा सधैं सम्झाइरह्यो राजनीतिमा स्थायित्व कुनै चमत्कारले होइन, चरित्रले आउँछ। उनको राजनीतिक जीवन संघर्ष, धैर्य र सहनशीलताको कथा हो। धेरैले उनलाई ‘मन्द’ भने, केहीले ‘कमजोर’ भने, तर समयको ठूलो कठघरीमा उनले बारम्बार प्रमाणित गरे शान्त मानिसहरू कहिलेकाहीँ सबैभन्दा बलिया हुन्छन्।
राजनीतिमा बोल्न सक्नेहरू धेरै छन्, तर मौन रहँदा पनि अर्थ दिन सक्नेहरू कम छन्। देउवाको मौनता कहिलेकाहीँ आलोचना बन्छ, तर गहिरो अर्थमा त्यो मौनता जिम्मेवारीको प्रतीक हो। जब देश संकटमा थियो, जब सडक र संसद दुबैमा उथलपुथल थियो, उनले उग्र आवेगमा होइन, संयमित निर्णयमा भरोसा गरे।
त्यो संयम कहिलेकाहीँ कम आकर्षक देखिन्छ, तर देश चलाउने कुरा लोकप्रियता होइन, परिपक्वता हो। उनको नेतृत्वले देखायो राजनीति केवल नारा र प्रदर्शन होइन, मन र मस्तिष्क दुवैको सन्तुलन हो।
नेपाल जस्तो संवेदनशील देशमा जहाँ असहिष्णुता बढ्दो छ, त्यहाँ शान्त स्वभावका नेता दुर्लभ खालका निधि हुन्। उनको बोली सानो हुन्छ, तर सोच गहिरो।
उनले कहिल्यै कसैलाई सार्वजनिक रूपमा अपमान गरेनन्, कहिल्यै राजनीतिक प्रतिद्वन्द्वीलाई दुश्मन बनाएनन्। यही संस्कारले उनलाई अरू भन्दा फरक बनायो।
देउवा जस्तो नेता बन्न सजिलो छैन। कसैले निरन्तर आलोचना गर्छ, कसैले पुराना निर्णयको हिसाब माग्छ, कसैले नयाँ पुस्ताको असन्तोष पोख्छ। तर उनले कहिल्यै प्रतिशोधको राजनीति गरेनन्। कहिलेकाहीँ सत्ता गुमाए, कहिलेकाहीँ साथिहरूले धोका दिए, तर उनले आफ्नो ‘टोन’ कहिल्यै गुमाएनन्। त्यो स्थिरता एउटा ठूलो राजनीतिक संस्कार हो जुन कुरा अहिलेको राजनीतिमा हराउँदै गएको छ।आजका नेताहरू आवेगमा छन्, प्रदर्शनमा छन्, लोकप्रियताको नशामा छन्। तर शेरबहादुर देउवा अझै पनि मितभाषी, सरल र स्थिर छन्। उनको शान्त मुद्राले नै सन्देश दिन्छ नेतृत्व चिच्याएर होइन, सहँदै बनाइन्छ।”
नेपाली राजनीतिमा एउटा ठूलो समस्या हो धेरैले राजनीतिलाई सेवा होइन, सत्ताको शिडी ठान्छन्।
तर देउवाको चरित्र भिन्न छ। उनको दृष्टिकोण सधैं स्पष्ट रह्यो राजनीति भनेको प्रतिस्पर्धा होइन, जिम्मेवारी हो।
प्रधानमन्त्रीको रूपमा उनले बारम्बार कठिन निर्णयहरू लिए कहिले देश स्थिर राख्न, कहिले संक्रमण पार गर्न, कहिले दलहरूबीच सहमति कायम गर्न। धेरैले आलोचना गरे, तर समयले ती निर्णयको मूल्य बिस्तारै बुझ्दै गएको छ। शान्त तर दृढ स्वभावका कारण नै उनले बारम्बार असम्भव परिस्थिति सम्भव बनाए।
कहिलेकाहीँ देशलाई जोश चाहिँदैन, संयम चाहिन्छ
र त्यस्तो संयम उनको नेतृत्वले देखाएको छ। देउवा नेपाली राजनीतिका ती दुर्लभ पात्रमध्ये एक हुन् जसले विनम्रता गुमाएनन्। उनको जीवनशैली सादा, व्यवहार सरल, र बोली विनम्र छ। उनले न त शत्रु बनाए, न त आफ्ना आलोचकलाई अपमान गरे। उनको यही विशेषता हो जसले उनलाई ‘स्थायी सन्तुलनको प्रतीक’ बनाएको छ। नेपाली राजनीति कहिलेकाहीँ उग्र आवेगको मैदान बन्छ, तर देउवाको उपस्थितिले त्यसमा सन्तुलन ल्याउँछ। शान्त मानिसहरू इतिहासमा ढिलो चिनिन्छन्, तर लामो सम्झिन्छन्। नेता भन्ने मात्र नाम होइन, जिम्मेवारीको भार हो। देशले विभिन्न कठिनाइमा सामना गर्दा उनले जहिले पनि कदम पछाडि हटाएनन्। उनको नेतृत्वले लोकतन्त्रलाई बचायो, संविधानलाई संस्थागत गर्यो, र राजनीतिक द्वन्द्वलाई बारम्बार संवादको बाटोमा फर्कायो। कसैलाई मन नपर्न सक्छ, तर निष्पक्ष इतिहासले भन्नैपर्छ नेपालमा जब जब राजनीतिक स्थायित्व चाहियो, तब तब देउवाको संयम आवश्यक पर्यो। त्यो संयमले उनलाई लोकप्रिय नबनाए पनि जिम्मेवार अवश्य बनायो। उनले साबित गरे राजनीतिमा ठूलो कुरा सधैं देखिने होइन, महसुस गरिने हुन्छ।
नयाँ पुस्तासँग सन्देश:
आजको पुस्ता छिटो रिसाउने, छिटो निष्कर्ष निकाल्ने, छिटो निर्णय गर्ने पुस्ता हो। तर देउवाको जीवनले सन्देश दिन्छ नेतृत्व छिटो बोल्न होइन, ढिलो बुझ्न हो।
राजनीतिमा स्थायित्वको आवश्यकता केवल वृद्धहरूको कुरा होइन, यो नयाँ पुस्ताको भविष्यसँग जोडिएको कुरा हो। यदि आजको युवा पुस्ताले आवेग र घमण्डभन्दा संयम र इमानदारीलाई प्राथमिकता दिन सिके भने, देशले फेरि स्थिर दिशा पाउनेछ। त्यो संस्कारको बीउ देउवाजस्ता नेताहरूले रोपेका हुन् जसलाई इतिहासले ढिलो होस्, तर न्याय अवश्य गर्छ।
कसैको विचार फरक हुन सक्छ, मत फरक हुन सक्छ, तर सम्मानको मापदण्ड फरक हुन हुँदैन। देउवाप्रति असहमत हुनु स्वाभाविक हो, तर उनले नेपाल र नेपाली कांग्रेस पार्टीका लागि दिएको योगदानलाई बेवास्ता गर्नु इतिहास प्रतिको अन्याय हो। राजनीति केवल दलको कुरा होइन, देशको हो। हामीले बुझ्नैपर्छ मतभेद भए पनि सम्मान गर्न सक्ने पार्टी र राष्ट्र नै सभ्य हुन्छ।
आजको राजनीतिमा यही सभ्यताको कमी छ। तर जब हामी देउवाजस्ता नेतामा त्यो शालीनता, त्यो सहनशीलता देख्छौं, तब लाग्छ अझै पनि यो मुलुकमा राजनीतिक संस्कार बाँकी छ। शेरबहादुर देउवा केवल एक राजनीतिक नाम होइनन्, उनी नेपाली लोकतन्त्रको एउटा युग हुन्। उनको यात्रामा धेरै आरोह-अवरोह आए, तर हरेक पटक उनी झन् परिपक्व बने। त्यो निरन्तरता, त्यो धैर्य, त्यो सादगी सबै कुरा आजको राजनीतिक नेतृत्वहरुले सिक्नुपर्ने गुण हुन्।
राजनीति बदलिँदैछ, तर केही अनुहारहरू इतिहासमा अंकित रहन्छन् । यो समय बोल्नेहरूको हो, तर बुझ्ने मानिस दुर्लभ छन्। राजनीतिमा जो चिच्याउँछ, ऊ चर्चामा रहन्छ तर जो सुनिन्छ, ऊ इतिहासमा अमर रहन्छ। शेरबहादुर देउवा त्यही सुनिने नेतामा पर्छन्।
उनले आफ्नो जीवन यात्रामा जितभन्दा बढी गुमाएका क्षणहरू छन्। तर कहिल्यै गुनासो गरेनन्। आलोचना, उपहास, आरोप सबै सहँदै पनि उनले संयम गुमाएनन्।
किनकि उनलाई थाहा थियो नेता भनेको केवल लोकप्रिय मात्रै होइन, सहनशील पनि हुनुपर्छ।
आजको राजनीति आवेग, क्रोध र प्रदर्शनले भरिएको छ। तर देउवा शान्त छन्। उनको मौनता धेरैलाई रहस्यमय लाग्छ, तर त्यही मौनतामा उनको शक्ति लुकेको छ। कहिलेकाहीँ बोल्नेभन्दा नबोल्नेहरूकै निर्णयले राष्ट्र टिकिरहन्छ। पार्टी जिवन्त रहन्छ। समयले धेरै कुरा फेर्यो दल फेरिए, अनुहार फेरिए, नाराहरू फेरिए तर उनको धैर्य फेरिएन। त्यही धैर्य, त्यही अनुभव र त्यही स्थिरता नै आजको अस्थिर राजनीतिक माहोलमा हाम्रो सबैभन्दा ठूलो आवश्यकता हो। हामीले बुझ्नुपर्छ साधारण देखिने मानिसहरूले नै कहिलेकाहीँ असाधारण समय पार गर्छन्। देउवा त्यही नाम हो जसले बारम्बार देशलाई संकटबाट निकालेका छन् न प्रदर्शन गरेर, न भाषण गरेर तर शान्त निर्णय र जिम्मेवारीका साथ। राजनीतिमा मतभेद स्वाभाविक हुन्छ, तर सम्मान हुनुपर्छ। म कुनै दलको होइन, तर एउटा नागरिकको नाताले त्यो नेतालाई सम्मान गर्छु जसले सत्ता भन्दा जिम्मेवारी ठुलो ठाने।आज आफु अपमान र कुटिनु पर्ने ब्यबस्था स्थापनाकै लागि लडे र आफैले,,यो लेखकको निजी विचार हो।
लेखक : डा. अबुल हुसेन अन्सारी ( नेपाल विद्यार्थी सङ्घ, पूर्व, केन्द्रीय सदस्य, केन्द्रीय महाधिवेशन प्रतिनिधि, सुनसरी जिल्ला क्षेत्र नम्बर ४ सुनसरी)